درآمدی بر جغرافیای تاریخی فرارود – در سده‌ های نخستین اسلامی

فرارود سرزمین بسیار وسیعی در شمال شرق ایران بزرگ فرهنگی است که در منابع تاریخی به زبان عربی ماوراء النهر خوانده شده است؛ و اکنون نیز اروپاییان آن را آسیای مرکزی و روسها آسیای میانه می نامند. به لحاظ تاریخی این سرزمین همواره جزو قلمرو فرهنگی و تمدن ایرانی بوده است. هدف این کتاب مطالعه جغرافیای تاریخی این سرزمین از دیدگاه جغرافیای طبیعی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی در سده های نخستین دوره اسلامی براساس منابع تاریخی این دوران است. امید است دانشجویان با مطالعه این کتاب بتوانند به پیشینه فرارود در سده های میانه تاریخ ایران آگاهی یابند.

فهرست این کتاب بصورت زیر است:
پیشگفتار
معرفی منابع و مآخذ جغرافیای تاریخی فرارود
فصل اول: جغرافیای طبیعی
موقعیت جغرافیایی فرارود در هفت کشور یا اقالیم سَبعه
سنت جغرافیایی ایرانی
سنت جغرافیایی یونانی
اقلیم فرارود
تقسیم بندی اقلیم فرارود
ویژگیهای طبیعی
کوهستانها
بیابانها و دشتها
آبهای روان
رودها
مردابها و باتلاقها
آبهای زیرزمینی
دریاچه ها
آب وهو ا
خاکها
پوشش گیاهی
زندگی جانوری
رخدادهای طبیعی
فصل دوم: جغرافیای اجتماعی
قوم شناسی
ویژگیهای عمومی فرارودیان
ویژگیهای مردم نواحی مختلف فرارود
ویژگیهای اقوام ترک فرارود
ویژگیهای اقوام عرب فرارود
زبانها و گویشهای محلی
زبان پارسی دَری
زبان سُغدی
زبان خوارزمی
زبان ترکی
جمعیت
توزیع جمعیت و مهاجرت
انواع زندگی در فرارود
چادرنشینی و شبانی
روستانشینی، کشاورزی و دامپروری
شهرنشینی، پیشه وری و بازرگانی
ساختار شهر در فرارود
شارستان (شهر اندرون)
کهن دژ
امیرنشین
مسجد جامع
مدرسه
کاروانسرا و رباط شارستان
بازار شارستان
باروی شارستان (باروی کوچک)
درواز ههای شارستان (شهر اندرون)
زندان شارستان
جویهای شارستان
کاریز و آب انبار
حوض و آبخوری
گرمابه
بیمارستان
پل
گورخانه و مزار
ربض
باروی ربض (باروی بزرگ)
دروازه های ربض (دروازه های باروی بزرگ)
خندق (کندک)
بازار ربض
آسیاب
زندان ربض
رباط و کاروانسرای ربض و بیرون از ربض
جویها و حوضهای ربض
کوشک
کبوترخانه و غورقخانه (باغ وحش)
فصل سوم: جغرافیای فرهنگی
پیشینه فرهنگی- تمدنی
اسطوره ها و داستانهای حماسی
میراث آریایی
میراث سکایی، ساماراتی و ماساژتی
میراث بلخی یا تَخارستانی (باختری یا باکتریایی)
میراث اسکندر و یونانی مآبی
میراث پارتی
میراث خوارزمی
میراث سغدی
میراث کوشانی
میراث هپتالی (هفتالیت)
میراث ترکان
کیشها و آیینها
زرتشتی
بودایی
مانوی
یهودی
نسطوری
شمنی
آیینهای باستانی فرارودی
اسلام
هنرها
هنر سکایی
هنر بلخی باستان (باکتریایی- یونانی)
هنر سغدی
هنر بودایی
هنر مانوی
هنر کوشانی
هنر اسلامی
آداب و رسوم
باورهای فرهنگی
باورهای دینی
نظام تعلیم و تربیت
ویژگیهای اخلاقی جامعه
نیکخویی
بخشندگی
پاکیزگی
میهمان نوازی
جنگاوری
وقف و خیریه
احترام متقابل
منهیات
فصل چهارم: جغرافیای اقتصادی
دامپروری
پرورش اسب و استر
پرورش گوسفند و گاو
پرورش شتر
کشاورزی
باغداری
گل و گیاه
نظام آبیاری و آب رسانی
انواع کشت
میر رود
بند و سد
کندن چاه
کاریز (قنات) و آب انبار
جوی و استخر (حوض)
شکار و ماهیگیری
شکار
ماهیگیری
سوداگری و بازرگانی
انواع بازار
راههای بازرگانی و بارکده ها
بازرگانی کلان و بارکده مرکزی
بازرگانی با شرق و بارکد ههای شرقی
بازرگانی با غرب و بارکده های غربی
بازرگانی با شمال و بارکده های شمالی (بارکده ترکان)
بازرگانی با جنوب و بارکده های جنوبی (بارکده هندوستان)
برد هفروشی
بازارهای برد هفروشی
پرورش بردگان
بهای بردگان
باربری (حمل ونقل)
باربری زمینی
باربری آبی و کشتیرانی
بهره برداری از معادن
پیشه وری
فصل پنجم: جغرافیای سیاسی
نظام حکومتی
نظام غیر متمرکز حکومتی در فرارود پیش از اسلام
نظام متمرکز حکومتی در فرارود دوره اسلامی
شهرهای حکومتی در دوره اسلامی
راهها
راههای اصلی
راههای شمالی
راههای شرقی
راههای غربی
مرزها (ثغور)
مرزهای ترکان
ثَغر شمالی
ثَغر شرقی
مرزهای چین
مرزهای هند و تبت
نظام مالی
انواع پول (نقود)
دادوستد پول (صرّافی)
سرای زر (ضرابخانه)
مالیات (خراج)
گمرکی یا باژ (باج)
یافته ها
منابع (به فارسی تاجیکی سرچشمه ها) و مآخذ (به فارسی تاجیکی نوشته ها)
تصاویر
نمایه