برنامه درسی و آموزش هنر در آموزش و پرورش

حوزه تربیت هنری یکی از حوزه های اساسی و درعین حال مغفول در نظامهای آموزشی است. در گذشته، توجه به هنر در اکثر نظامهای آموزشی دنیا نوعی سهل انگاری در تربیت تفسیر می شد و از برنامه های درسی به دلیل عدم اهتمام کافی به آموزش دروس اساسی و پایه انتقاد می شد. اما امروزه، به جایگاه منحصر به فرد هنر در دستیابی جوامع بشری به رشد و توسعه در ابعاد علمی، اقتصادی، صنعتی، اجتماعی، اخلاقی و … از نو توجه شده است. اثر حاضر تلاش کوچکی است برای تبیین نسبت هنر و تعلیم وتربیت و در این میان، رابطه برنامه درسی با آموزش هنر را به تصویر می کشاند. این اثر آغازگر راهی گسترده برای پاسخ گویی به نیاز مبرم جامعه ایران در عرصه هنر و تعلیم و تربیت خواهد بود و توجه سیاست گذاران نظام آموزشی را به سوی حقیقت تربیت هنری و پیامدهای فراگیر آن در ارتقای جایگاه هنر در برنامه های درسی سوق خواهد داد.

فهرست این کتاب بصورت زیر است:
سرآغاز
پیشگفتار
منابع
بخش اول: مبانی تربیتی
فصل اول: هنر و بازاندیشی مفهوم سواد
مقدمه
بازاندیشی مفهوم سواد
تنوع و عمق بخشیدن به کسب معنا توسط انسان در سراسر زندگی
پرورش قابلیتها و استعدادهای شناختی (ذهنی) دانشآموزان
دستیابی به عدالت آموزشی/ برابری فرصتهای آموزشی
پرسش‌ها
منابع
فصل دوم: هنر و بازاندیشی عملکردهای شناختی آن
مقدمه
بدفهمیها و مغالطههای مربوط به ماهیت هنر
بازبینی آثار شناختی (معرفتی) تربیت هنری
پرسش‌ها
منابع
فصل سوم: هنر و پرورش منش و عادات ممتاز فکری
مقدمه
تعاریف و مفروضات
در باب ادراکات بصری
اقسام هوش و هوشمندی
هوش تجربی، هوش فکورانه و نسبت آنها با عادت‌ها و منشهای تفکر
نتیجهگیری
پرسش‌ها
منابع
فصل چهارم: هنر و تربیت چندفرهنگی
مقدمه
در باب چرایی و لوازم آن
الف) چرا تربیت هنری چندفرهنگی
ب) سنتهای هنری و وابستگی آنها به فرهنگها و تمدنهای مختلف
پ) لوازم و اصول
معرفی برنامة درسی پیشنهادی هنر
تجارب برخی کشورها در این زمینه: گزارشی از مطالعة مروری هنر در خدمت یادگیری فرهنگی
هدف
مهمترین یافتهها
پرسش‌ها
منابع
فصل پنجم: پیامدهای تربیت هنری/ منطق آموزش هنر
مقدمه
پیامدهای اساسی تربیت هنری
صورتبندی دیگری از پیامدها
هنر و پرورش فضایل و ارزشهای اخلاقی/ معنوی
هنر و پرورش مهارتها و قابلیتهای تفکر در سطوح بالا (پیچیده)
پیامدهای تربیت هنری از منظر مهارتهای مورد نیاز زندگی و مشاغل در عصر حاضر
هنر و پیامدهای روانشناختی و اجتماعی
الف) یادگیری هنر و خودپنداره
ب) یادگیری هنر و مهارتهای اجتماعی
هنر و کارکرد تغییر اجتماعی
هنردرمانی و پیامدهای آن
پرسش‌ها
منابع
فصل ششم: هنر و کارکردهای ابزاری/ ثانوی
مقدمه
سطوح و لایههای پیامدهای تربیتی هنر
نتایج مطالعات انجامشده
شأن و منزلت دیسیپلینی هنر
پرسش‌ها
منابع
بخش دوم: مبانی روان‌شناختی
فصل هفتم: هنر و هوش‌های چندگانه
مقدمه
پیشینة مقولة هوش
نظریة هوشهای چندگانه
کاربرد نظریة هوشهای چندگانه در حوزههای هنری و خلاقیت
کاربرد نظریة هوشهای چندگانه در قلمرو تعلیموتربیت
پرسش‌ها
منابع
فصل هشتم: مبانی روانشناختی آموزش هنر
مقدمه
مراحل تحول قابلیتهای گرافیکی (هورویتز و دی، 1991، ص 64 ـ 88)
مرحلة دستورزی سنین کودکی اولیه (2 تا 5 سالگی)
مرحلة نمادسازی (6 تا 9 سالگی؛ پایههای اول تا چهارم ابتدایی)
مرحلة پیش از نوجوانی (10 تا 13سالگی؛ پایههای پنجم تا هشتم)
مراحل تحول قابلیتهای زیباشناختی (پارسونز، 1987، ص26ـ30)
مرحلة اول: خوشایندگرایی
مرحلة دوم: زیبایی و واقعگرایی
مرحلة سوم: درک و دریافت اندیشه/ احساس
مرحلة چهارم: سبک و قالب
مرحلة پنجم: استقلال
رشد و تحول قابلیتهای زیباشناختی (گاردنر، 1990)
نتایج کلی مربوط به تحول در حوزة ادراک هنری
نتایج کلی تحول در حوزة مفهومپردازی (ارزشیابی تفسیر، فهم) هنری
نتایج کلی تحول در حوزة تولید/ خلق هنری
پرسش‌ها
منابع
فصل نهم: مراحل تحول زیباشناسی در کودکان و نوجوانان ایرانی
مقدمه
آزمودنیها و نحوة انتخاب آنها
شیوة اجرا
پرسش‌ها
منابع
بخش سوم: رویکردها و الگوها
فصل دهم: رویکردهای تربیت هنری
مقدمه
رویکرد سنتی
رویکرد دیسیپلینمحور
رویکرد تولیدمحور
تلفیق کلیة اشکال در دسترس و آموختهشدة دانش
رویکرد دریافت احساس و معنا
رویکرد پرورش منش‌های ممتاز فکری
رویکرد معرفت زیباشناختی
دیدگاههای تربیت هنری از نظر آیزنر
پرسش‌ها
منابع
فصل یازدهم: هنر و ساختار تلفیقی و تفکیکی
مقدمه
تلفیق در شکل یک درس مستقل (تکدرس)
تلفیق در کل برنامة درسی یا تلفیق در شکل متصل یا پیوسته
هنر در متن برنامههای درسی دروس دیگر
نتیجهگیری
پرسش‌ها
منابع
فصل دوازدهم: هنر و برنامة درسی تلفیقی: روایتی دیگر
مقدمه
هنر، جامعة معاصر و برنامة درسی تلفیقی
هنر، دانش‌آموزان و برنامة درسی تلفیقی
مباحثی دربارة ماهیت هنر
نتیجهگیری
پرسش‌ها
منابع
بخش چهارم: برنامه درسی، آموزش و ارزشیابی هنر
فصل سیزدهم: برنامة درسی هنر و استانداردها در نگاه تطبیقی
مقدمه
1. سازماندهی برنامة درسی هنر
2. اهداف برنامة درسی هنر
الف) نتایج (اهداف) صرفاً هنری
ب) نتایج (اهداف) شخصی
پ) نتایج (اهداف) اجتماعی و فرهنگی
3. محتوای برنامة درسی هنر
الف) محتوای هنر سازمانیافته بهمثابة یک حوزة برنامة درسی
ب) محتوای هنر سازمانیافته به عنوان موضوعات مجزا
4. ارزشیابی برنامة درسی هنر
الف) قضاوت حرفهای
ب) ارزشیابی براساس استاندارد عمومی
پ) سطوح پیشرفت تحصیلی مستقل از سن یا پایة تحصیلی
آشنایی با برخی استانداردهای آموزش / یادگیری هنر
استانداردهای یادگیری برای هنرها
استانداردهای یادگیری دانشآموزان در حوزة هنرهای تجسمی و نمایشی در امریکا
پرسش‌ها
منابع
فصل چهاردهم: روشهای آموزش هنر
مقدمه
روشهای آموزش هنر
روشهای سودمند آموزشی (هورویتز و دی، 1991، ص 413ـ423)
روشهای نامناسب برای آموزش هنر (هورویتز و دی، 1991، ص 421ـ 425)
آموزش هنر با استفاده از رویکرد مفهوممحور یا مسئلهمحور
آنچه معلمان هنر برای تدریس خوب باید بدانند و انجام دهند
مطالعهای تحلیلی ـ مقایسهای بین هنر، خلاقیت و تربیت فرهنگی
الف) معلمان هنر
ب) نگاهی به تربیت معلم در حوزة هنر
پ) پشتیبانی از معلمان هنر در نظامهای آموزشی
ت) مواد و منابع آموزشی
ث) دسترسی به منابع فرهنگی
پرسش‌ها
منابع
فصل پانزدهم: ارزشیابی هنر
مقدمه
روشهای ارزشیابی از آموختهها و عملکرد دانشآموزان
مروری بر ابزارها و روشهای ارزشیابی در حوزة هنر
سنجش و ارزشیابی هنر در سایر کشورها
مروری بر چند پژوهش در زمینة روشهای ارزشیابی درس هنر (همان)
جمعبندی
طبقهبندی هدفهای هنری و ارزشیابی
پرسش‌ها
منابع
بخش پنجم: آموزش عمومی هنر، تجارب علمی و چشم‌انداز
فصل شانزدهم: برنامه درسی و آموزش هنر در نگاه جهانی
مقدمه
تاریخچة آموزش هنر
الف) نگاهی به گذشته: از 1749 تا 1950م.
ب) تاریخ معاصر آموزش هنر؛ از 1951 تا 2000 م.
اجماع جهانی
الف) اعلامیة جهانی یونسکو سال 2006
ب) نقشة راه تربیت هنری ـ کنفرانس جهانی آموزش هنر
معرفی مجامع تخصصی، سایتهای اینترنتی و نشریات در حوزة آموزش هنر
پرسش‌ها
منابع
فصل هفدهم: تجارب نوآورانه
مقدمه
پروژة تتاک
الف) مفروضات تتاک دربارة چگونگی آموزش هنر
ب) اهداف اصلی تتاک
پ) دستورالعملهای برنامة درسی تتاک
ت) پیامدهای پروژة تتاک
ث) نحوة ارزشیابی در پروژة تتاک
مروری بر پروژة رامبرانت
1. چرخة کاوش
2. مهارتهای تفکر انتقادی
3. فعالیتهای رامبرانت
پرسش‌ها
منابع
فصل هجدهم: طرح الگوی مطلوب برنامة درسی هنر برای دورة ابتدایی ایران
مقدمه
اصول حاکم بر تربیت هنری
رویکرد حاکم بر تربیت هنری
اهداف کلی تربیت هنری دورة ابتدایی
سطوح سه‌گانة تصمیم‌گیری دربارة برنامة درسی هنر: کلان، میانی و خرد
ارکان سه‌گانة برنامة درسی هنر
سطح کلان برنامة درسی هنر
سطح میانی برنامة درسی هنر
1. مجموعة حوزه‌های یادگیری برنامة درسی هنر دورة ابتدایی
2. تعداد حـوزه‌های تجویزی، نیمه‌تجویـزی و غیرتجویـزی در طول دورة تحصیلی ابتدایی
3. زمان (ساعت در هفته) اختصاص‌یافته به برنامة درسی هنر در دورة ابتدایی
4. وضعیت برنامة درسی هنر از منظر ابعاد سه‌گانة تجویزی، نیمه‌تجویزی و غیرتجویزی
سطح خرد برنامة درسی هنر
1. مواد و منابع یادگیری
2. فرصت‌های یاددهی ـ یادگیری
3. روش‌های تدریس
4. ارزشیابی برنامة درسی هنر
نتیجهگیری
پرسش‌ها
منابع